Huyền thoại và những khác biệt

Hình tượng Ông già Noel – người mang quà Giáng sinh cho hàng triệu trẻ em trên khắp thế giới – dùng những biểu tượng vốn dựa trên đời sống của Thánh Nicholas ở Myra, vị thánh bảo trợ của trẻ em. 

Nhưng hình tượng ông già râu trắng mà chúng ta biết ngày nay lại là kết quả của sự giao thoa giữa đức tin Kitô giáo, truyền thuyết ngoại giáo và sự ảnh hưởng của chủ nghĩa tư bản.

Thánh Nicholas: Vị thánh của sự từ bi

Thánh Nicholas được nhớ đến như một vị thánh của trẻ em và người làm phúc. Truyền thuyết nổi tiếng nhất về ngài là câu chuyện ba cô gái nghèo được ngài giúp thoát khỏi kiếp nô lệ nhờ những thỏi vàng ngài ném qua khung cửa nhà họ trong đêm. Hình ảnh ngài cùng ba quả cầu vàng trở thành biểu tượng của lòng từ bi.

Lễ Thánh Nicholas được tổ chức vào ngày 6/12, ngày kỷ niệm ngài qua đời. Tuy nhiên, nhà cải cách Martin Luther, người phản đối sự tôn sùng các vị thánh trong giáo hội, đã thay thế Thánh Nicholas bằng Chúa Hài đồng (Christkind) như một người mang quà Giáng sinh.

Từ đó, Chúa Hài đồng trở thành hình tượng quà tặng chính trong khu vực theo Tin lành, trong khi lễ Thánh Nicholas vẫn được duy trì trong nhiều nơi.

Từ cha Tuyết đến Ông già Noel

Trong thế giới ngày nay, hình tượng Ông già Noel không chỉ như vị thánh mà là kết quả giao thoa văn hóa. 

Tại các quốc gia nói tiếng Anh, người ta quen gọi là “Father Christmas”, trong khi khu vực nói tiếng Pháp là “Père Noël”. Tại các quốc gia Đông Âu, “Cha Tuyết” (Father Frost) mang hình tượng của mùa Đông.

Dù ở dạng thức nào, hình tượng người mang quà Giáng sinh đã trở thành một biểu tượng đặc biệt, kết nối truyền thuyết cổ và những giá trị hiện đại.

Phiên bản ông già Noel hiện đại ở các nước Scandinavia bắt nguồn từ nhiều huyền thoại cổ xưa, tồn tại từ thời kỳ trước khi Kitô giáo du nhập.

Còn người dân ở Iceland thường gọi Giáng sinh là Yule (Jól in Norse). Lễ kỷ niệm thường bắt đầu vào đêm Giáng sinh và kéo dài khoảng 13 ngày. 

Mùa Giáng sinh cũng là kỳ nghỉ dài nhất ở Iceland, với tất cả các cơ sở kinh doanh đóng cửa đến ít nhất là ngày 27/12.

Vào dịp giữa mùa Đông, lễ hội Yule ở Iceland được tổ chức với hình ảnh một ông lão khoác áo lông thú, đội mũ trùm, râu trắng dài, di chuyển qua những ngôi làng trên chiếc xe trượt tuyết kéo bởi tuần lộc.

Ông mang theo các loại hạt để giúp dân làng vượt qua cái lạnh khắc nghiệt. Truyền thuyết cho rằng ông chính là hậu duệ của Odin – vị thần quyền năng tối cao trong thần thoại Bắc Âu.

Ở Na Uy và Thụy Điển, người ta kể về một linh hồn trông nhà gọi là “Tomte”. Vị thần nhỏ bé này bảo vệ nhà cửa và sân vườn, nhưng chỉ khi được dâng đủ thức ăn. 

Ngày nay, Tomte đã trở thành Jultomte hay Julenissen – nhân vật mang quà vào đêm Giáng sinh.

Còn Joulupukki của Phần Lan từng là nhân vật nửa người nửa dê, đáng sợ và hay đến nhà dân đòi thức ăn, kèm lời đe dọa bắt cóc trẻ em nếu không được đáp ứng.

Nhưng theo thời gian, chiếc sừng và bản tính hung dữ của ông biến mất, thay vào đó là hình tượng “người Giáng sinh” thân thiện.

Chính vì thế, trong tiếng Đức, ông vẫn được gọi là “Weihnachtsmann” – “người đàn ông Giáng sinh”.

Santa Claus: Biểu tượng xuyên lục địa

Cái tên “Santa Claus” nổi tiếng tại Mỹ có nguồn gốc từ Sinterklaas – vị thánh Nicholas mà những người Hà Lan mang đến trong quá trình định cư tại Nieuw Amsterdam, nay là New York.

Qua thời gian, Sinterklaas được Mỹ hóa thành Santa Claus, một ông già vui vẻ với bộ áo khoác viền lông, râu bạc, má hồng và nụ cười hiền từ.

Đến thập niên 1930, Coca-Cola đã biến Santa Claus thành biểu tượng quảng cáo, khắc sâu hình ảnh này vào văn hóa đại chúng thông qua những bộ phim, bài hát và chương trình truyền hình.

Không giống như ở châu Âu, nơi quà được trao vào ngày 6/12, Santa Claus tại Mỹ xuất hiện vào đêm 24/12.

Trên chiếc xe trượt tuyết do tuần lộc kéo, ông lặng lẽ trượt qua ống khói để mang quà đến từng ngôi nhà.

Hình ảnh ông già Noel tất bật nhưng vẫn nụ cười rạng rỡ, kịp thời mang quà đến hàng triệu trẻ em khắp thế giới, đã trở thành biểu tượng bất hủ của mùa lễ hội.